Interview met Aernoud Olde door WeesperNieuws
‘Over 20 jaar zeggen we: jongens waarom deden we zo moeilijk?’
21 juni 2022
Het nieuwe klimaatrapport van de VN onderstreept de noodzaak van verduurzaming. Journalist Manja Ressler zoekt in een serie artikelen uit wat er op dit gebied in Weesp al gebeurt of nog gebeuren moet. Voor deze derde aflevering over duurzaamheid duikt ze in het samenwerkingsverband tussen de energiecoöperaties in de provincie.
Onder druk van de gestegen energiekosten schaffen steeds meer mensen een warmtepomp aan. Dat wil zeggen: mensen die op een plek wonen waar dat kan en mag én die het zich financieel kunnen permitteren. Want ondanks de subsidie blijft het een hele uitgave. Het kan ook anders.
Op steeds meer plekken in Noord-Holland slaan buurtbewoners de handen ineen en vinden collectieve oplossingen voor het verwarmen van hun huizen. Inmiddels zijn er al meer dan tachtig energiecoöperaties in Noord-Holland en meer dan tweehonderd coöperatieve zon- en windprojecten. En dat is nóg duurzamer dan per particulier huis zonnepanelen en een warmtepomp plaatsen: door het samen te doen kunnen meer mensen overstappen op duurzame energie. Dat scheelt niet alleen geld, maar is ook beter voor onze wereld.
Van onderaf
Energie Samen Noord-Holland is een samenwerkingsverband tussen de energiecoöperaties in deze provincie. Via Zoom spreekt WeesperNieuws met coördinator Aernoud Olde. Het gaat om ‘energietransitie van onderaf’, zoals de website zegt. Olde legt uit: “Achter de gedachte van energiecoöperaties zit het idee dat je met elkaar, lokaal, organiseert en regelt. En dat noemen we ‘van onderop’. Dus niet vanuit de overheid of multinationals, maar in samenspraak met mensen in je omgeving. ‘Een samenleving waarin burgers veel meer onderling regelen en om zo veel mogelijk mensen erbij te betrekken. We willen naar een samenleving waarin we veel meer met de burgers onderling regelen en waar de overheid als een vangnet fungeert en faciliteert en ondersteunt, maar waar je op wijkniveau naar elkaar omziet, dingen samen doet en elkaar helpt. En energie is een mooi voorbeeld waarmee je dat kunt realiseren, gezamenlijk energie opwekken en warmte creëren. En dus niet vijftig jaar lang een grote onderneming veel te veel geld betalen voor die energielevering, maar goedkoper en samen”.
Dat is een mooi idee, maar hoe doen we dat dan met alle grote bedrijven, de grote energieverbruikers moeten toch ook in transitie gaan?
Olde: “De grootste twintig energieverbruikers gebruiken een absurd percentage van onze energie en daarvoor vertrouw ik op een sterke overheid die daar paal en perk aan stelt. Dat kunnen wij als burgers niet afdwingen. Je kunt hooguit werken aan een krachtige consumentenbeweging, maar om een miljardenbedrijf te laten veranderen heb je echt de overheid nodig. We zijn er niet op uit de overheid af te breken. In ons model heb je juist een sterke overheid, maar die zich wel terugtrekt uit gebieden waar burgers het onderling kunnen regelen.
Hoe werken de lokale energiecoöperaties?
Olde: “Dat is aan hen zelf, dus dat kan overal anders zijn. Met HilverZon (de energiecoöperatie van Hilversum, MR) hebben we destijds in 2016-17 in korte tijd zeven collectieve projecten voor zonne-energie gerealiseerd. Dat werkte met huis-aan-huis foldertjes in de bus stoppen, avonden organiseren en dan is het uiteindelijk wie zich het eerst aanmeldt, doet mee. We bleken die projecten makkelijk vol te krijgen en inmiddels zijn er wachtlijsten voor nieuwe projecten. Maar het is lastig om daken te vinden waar je die zonnepanelen op mag leggen. Als energiecoöperaties hebben wij een eigen energiemaatschappij opgericht waar de opgewekte stroom naar toe gaat. Over enkele jaren zal elektriciteit zelf niet zoveel meer kosten. Waar je voor gaat betalen is de distributie, de infrastructuur die nodig is voor levering van stroom op het moment dat jij het nodig hebt. Daarom wordt het opslaan van de lokaal opgewekte stroom heel belangrijk; die hoeft dan niet over het stroomnet en je kunt hem gebruiken wanneer jij hem nodig hebt. Dat is uiteindelijk de beste situatie. Die infrastructuur is op het moment het grootste probleem: het bestaande netwerk kan de distributie van opgewekte (zonne-)energie niet aan. Dat is de grote spelbreker bij de energietransitie.”
Op het energieontbijt in Weesp, georganiseerd door het Amsterdamse netwerk voor energietransitie op wijkniveau 02025 in samenwerking met Weesp Duurzaam, bleek hoe groot die spelbreker is. Weesp Eco Energie heeft inmiddels op een flink aantal daken van gebouwen op het sportcomplex aan de Papelaan en ook op bedrijven zonnepanelen kunnen leggen die deels zijn betaald door Weespers en deels gefinancierd door groenfondsen. De eerste groep zonnepanelen, zo’n 95 stuks, zijn goed voor vijftig huishoudens. Maar… ondanks het contract met de netwerkbeheerder bleek, toen puntje bij paaltje kwam, dat er onvoldoende capaciteit is om de opgewekte stroom te transporteren.Verscheidene aanwezigen toonden zich verontwaardigd over deze wanprestatie.
Maar Olde, die ook aanwezig was op de bijeenkomst legde uit dat je niet boos moet worden op netwerkbeheerder Alliander. Het ligt voor de hand om netwerkbeheerder Alliander daarvoor verantwoordelijk te stellen, zo stelde hij, maar het is ingewikkelder. De nieuwe Warmtewet, die vorig jaar had moeten worden ingediend bij de Tweede Kamer, wordt nu pas volgend jaar aangeboden. Door bepalingen in de oude Warmtewet zijn netwerkbeheerders aan handen en voeten gebonden, waardoor zij geen (snelle) oplossingen kunnen bieden voor het opheffen van de beperkingen in de huidige infrastructuur. Daarom, zo vertelde coördinator van Eco Energie Weesp, Irmelin Waalkens, wordt er nu naar andere oplossingen gekeken, zoals opslag in batterijen met zeer grote capaciteit.
‘Lastig om daken te vinden waar je die zonnepanelen op mag leggen’
Weesp
Olde is bekend met de situatie in Weesp: “Zonne-energie is natuurlijk maar een deel van het jaar ruim beschikbaar. Dus je zou willen dat je zo veel mogelijk verschillende energiebronnen kunt gebruiken. Over twintig jaar verwacht ik dat we goede technologieën en veel betere opslagmogelijkheden hebben. Over veertig jaar hebben we misschien zelfs veilige kernenergie. Als je kijkt hoeveel energie er van de zon af komt en hoeveel energie, warmte, er in de aarde zit, allerlei verschillende bronnen waarvan wind er één is. De energie is er wel, we moeten alleen leren om ervoor te zorgen dat het er is op het moment dat wij het willen gebruiken. Er is geen schaarste. We zitten in een transitie en over twintig jaar zeggen we, jongens waarom deden we zo moeilijk? Ik vind het jammer dat er in het Gooi en in Weesp zo moeilijk wordt gedaan over windmolens. Ik kan ze niet mooi noemen, maar je kunt de nadelen ook wel overdrijven. Er is zo veel dat lelijk is. Neem de televisieantennes van vroeger: die verdwenen toen er kabeltelevisie kwam. Maar voor die tijd werd er ook niet gezegd, laten we maar twintig jaar wachten met televisie tot er kabel is, dan hoeven we niet die lelijke dingen op het dak te hebben. En toch is dat de redenering die veel mensen nu toepassen als het over windmolens gaat. Die mensen veroorzaken wel dat het allemaal veel duurder wordt en dat er straks misschien geen zekerheid over levering is. Zijn die mensen dan blij? Het is kortzichtig, want het staat buiten kijf dat we die windenergie de komende twintig jaar nodig hebben.”
‘Het staat buiten kijf dat we windenergie nodig hebben’
Er zijn minstens drie verschillende situaties in Weesp wat betreft energievoorziening: huizen in particulier bezit en woonboten. Die kun je helemaal vol leggen met zonnepanelen, behalve als je in het oude centrum woont. Daar gelden sterke beperkingen, ook warmtepompen kunnen daar niet. En dan zijn er de huurwoningen die het bezit zijn van een woningbouwvereniging. Wat zouden oplossingen kunnen zijn voor de huizen in het oude centrum en voor de huurwoningen?
Eerst isoleren
Olde: “De rijksoverheid heeft gemeentes opgelegd dat er een half jaar geleden een warmtevisie opgeleverd moest worden. Het vervolg daarvan wordt om voor iedere wijk een wijkuitvoeringsplan te schrijven. Het begint met isoleren. Dat is echt het belangrijkste. Want alles wat we niet verbruiken, scheelt zo ontzettend veel. Er is zo veel mogelijk en het levert je vaak ook meer comfort op. En je verdient het gewoon terug, nu zelfs nog sneller, door de hogere energieprijzen. Het gaat om tientallen procenten. Verder moet je per wijk kijken wat de mogelijkheden zijn. In Muiderberg hebben de bewoners de handen ineen geslagen en onder het motto ‘Muiderberg aardgasvrij’ hebben ze een energiecoöperatie opgericht. Er worden al contracten gesloten met bewoners dat ze de warmte van het randmeer als basisbron gebruiken. Ik kan me voorstellen dat er uit het Amsterdam-Rijnkanaal bij jullie ook warmte te halen valt. Ga het onderzoeken. Er is in Weesp ook wat industrie, dus de restwarmte daarvan is ook een bron.”
Olde denkt dat er uit het Amsterdam-Rijnkanaal ook warmte te halen valt. Foto: G.J. Schultz
Na enig nadenken voegt Olde toe: “In zo’n nieuwbouwwijk als in de Bloemendalerpolder kun je met weinig moeite aardgasvrij bouwen. Dat kost wel meer, maar dat verdien je terug met lagere energiekosten. En ook daar geloof ik in buurtnetwerken voor warmte, dus niet ieder huis voor zich. Je kunt denken aan warmteopslag, waarbij je warmtepanelen op huizen zet en de opgevangen warmte onder de grond opslaat tot de winter.”
En wat moeten mensen in het oude centrum?
“Het oude centrum van Weesp, dat blijft lastig. In Hilversum zijn de regels rond beschermd stadsgezicht wat betreft zonnepanelen verruimd. Echte monumenten moet je wel intact laten. En misschien valt er in het oude centrum warmte te halen uit de gracht of uit de Vecht. Aquathermie wordt in de gemeente Wijdemeren gezien als een oplossing voor het verwarmen van een groot deel van hun woonkernen.”
‘Aardwarmte is min of meer gratis’
De boodschap van Aernoud Olde is om per wijk te kijken wat er mogelijk is. “Maar wees voorzichtig met mensen aan te raden om meteen individueel aardgasvrije oplossingen te zoeken. Want die zijn dan niet meer in de running voor collectieve oplossingen. Als de twintig procent die zich dat kunnen permitteren dat doen, dan laat je de rest in de kou staan.
Voor een collectieve oplossing heb je meestal nodig dat meer dan negentig procent van de mensen meedoet. Het belangrijkste is om met je buren te overleggen of je iets gezamenlijk kunt doen. En om van elkaar te leren. Haal niet te snel externe deskundigen erbij als er kennis aanwezig is in je eigen gemeenschap.”
Onderzoek
Er is inmiddels een landelijk netwerk van dit soort organisaties, met veel kennis, databases en projecten, en iedereen is bereid dat te delen. Amsterdam heeft 02025, dat op 9 juni een energieontbijt met focus op Weesp organiseerde.
Olde: “Als energiecoöperaties kijken wij heel sterk naar de mogelijkheden om collectieve verwarming te onderzoeken. Er lopen vanuit de provincie diverse onderzoeken, want we weten eigenlijk heel weinig van wat er onder onze voeten gebeurt. Er is heel weinig inzicht in de aardlagen en de warmte die beschikbaar is in de grond. Er zijn nu overal in de provincie proefmetingen gedaan om te kijken of het haalbaar is om aardwarmte te gaan gebruiken. Aardwarmte is min of meer gratis, al moet je hem wel oppompen. Die warmte is enorm en die kun je in de toekomst, als dat goedkoper kan, deels omzetten in elektriciteit. Dat is vrijwel onuitputtelijk. Het is net als de energie van de zon, elke paar seconden is dat meer dan we in een jaar verbruiken.”
Meer weten over hoe er in Muiderberg is samengewerkt om van het gas af te komen? https://warmtenetmuiderberg.nl
Landelijk netwerk Buurtwarmte: https://buurtwarmte.energiesamen.nu