Hoe help je vogels de winter door?
Op donderdag 14 november 2024 organiseerde bewonersinitiatief Kerkelanden Groent de inspiratie avond Levende Tuinen #4 in De Bethlehemkerk. Een terugblik op deze vierde kennisbijeenkomst die door deze werkgroep georganiseerd is.
In deze editie drie bijzondere Hilversumse talenten in de hoofdrol. Ieder op een eigen manier verbonden met de natuur. Deze avond stond uitleg centraal; hoe kunnen we als Hilversummers bijdragen in het versterken van de leefbaarheid voor kwetsbare diersoorten, zoals de vogels om ons heen.
Net als bij de afgelopen drie edities schitteren ook deze keer de foto’s van fotograaf Janet Klaver van Puur Klaver Fotografie op het beamer-scherm. Vanuit de werkgroep kunnen we het verhaal vertellen, maar de foto’s van Janet vertellen het verhaal mee en laten werkelijk zien hoe kwetsbaar onze natuur is.
Joke Lugtmeijer
Joke Lugtmeijer opent de avond met een hartelijk welkom aan de ruim 30 deelnemers. “Vanavond staan vogels in onze directe leefomgeving en in onze tuinen centraal. Daarbij is er ook aandacht voor ons verlangen naar verbondenheid met natuur. Die is niet individueel maar universeel.
We weten allemaal dat de staat van de natuur in Nederland slecht is. De kwaliteit van water, lucht, bodem en biodiversiteit gaan steeds verder achteruit. Het overkomt ons niet, het is een gevolg van menselijk handelen.
Juist in Kerkelanden is een aantal effecten van klimaatverandering zichtbaar waar we als individu en als bewonersgroep invloed op kunnen hebben. Zo is op de Klimaateffectatlas te zien dat de gevoelstemperatuur (41-49ºC) op een hete zomerdag in Kerkelanden ruim boven de gevoelstemperatuur in Hilversum en die in het land ligt. Niet vreemd: Kerkelanden oogt ruim en groen, maar er zijn minder bomen en laag groen dan gemiddeld in Hilversum en ook als je het vergelijkt met het land. Bomen en planten dragen bij aan schaduw en verkoeling.
Verder is opvallend: het hoge percentage versteend gebied (70%) dat in particulier bezit is. (landelijk 50%, Hilversum 45,6%).
Juist in onze wijk is het dan ook belangrijk om die verstening terug te dringen in voor- en- achtertuinen. Ook balkons kunnen bijdragen aan vergroening. Daar ligt zowel een taak voor bewoners als bij de gemeente.
Ilona Hartensveld
Het stokje wordt overgedragen aan Ilona Hartensveld, initiatiefnemer van het bewoners initiatief. “Met veel plezier organiseren we met onze werkgroep deze inspiratie avonden waarbij kennisdelen over de verschillende diersoorten en hoe we hen meer kunnen uitnodigen op onze balkons en in onze tuinen centraal staat. Wij mensen, zijn immers niet de enige die deze ruimte gebruiken, ook al denken we soms van wel. Als we ons realiseren hoe waardevol deze ruimte is voor diersoorten, dan komen we misschien al snel op de gedachte dat het delen van die waardevolle ruimte helemaal niet zo verkeerd is. Dat het juist iets heel moois kan bieden om meer leven te verwelkomen om het huis heen. Zo creëren we levende tuinen. De mogelijkheden zijn eindeloos en geven ongelooflijk veel voldoening. Gaandeweg beseffen we dat kleine aanpassingen, al die kleine stapjes, van grote waarde zijn.
Want dat we daar op moeten inzetten is afgelopen jaren heel duidelijk geworden; met zoveel verlies van vlindersoorten, de bij, vogels, insecten, egels en andere kleine diersoorten is het overduidelijk dat we in actie moeten komen om meer verlies tegen te gaan. Daarnaast geeft een groene tuin meer koelte in de zomer en houdt het vocht beter vast. En als we in gelaagdheid van goed uitgedachte aanplant werken, wordt zo’n levende tuin een oase in een versteende omgeving. Een stapsteen voor de streeknatuur.
Rondom onze eigen woning hebben we de afgelopen twee jaar dat wij er wonen, flink wat aanpassingen kunnen doorvoeren. Tegels eruit, meer inheemse aanplant erin. Bessenstruikjes geplant, dood hout opgestapeld, rommelhoekjes gemaakt met takken en blad. Ook hebben we een strook snippergroen van de gemeente geadopteerd voor een impuls aan insecten. Van eind winter tot begin winter staat er van alles in bloei. Om nu de resultaten daarvan te zien en horen hoe dankbaar veel vogels en kleine diersoorten gebruikmaken van deze voedselrijke strook, met ook ruimte voor drinken, badderen en beschutting, is ronduit vervullend.
Met kleine aanpassingen rond onze woningen maken we dus stapjes die voor veel dieren van levensbelang kunnen zijn. We versterken daarmee hun leefgebied en dus ons ecosysteem.
Als we onze balkons en tuinen meer geschikt maken voor vogels, zijn er mogelijk behoorlijk wat soorten die we toch kunnen behouden. Al die kleine stukjes stadsnatuur bij elkaar vormen samen een enorm natuurgebied. Met elkaar kunnen we deze stapstenen maken en de natuur in de streek versterken.
Merel van der Lande
We startten de avond met een stukje verdieping. De volgende spreker, Merel van der Lande, is allround storyteller en procesbegeleider op het gebied van de transitie naar een toekomstbestendige en duurzame samenleving. Ze werkt o.a. samen met Stichting Nieuwe Helden, Ubuntu Society en Biobased Creations. Merel interviewt graag mensen die zich diep verbonden voelen met de natuur en daar op hun eigen manier vorm aan geven. Om die verhalen een podium te geven, startte ze in 2022 het platform ForestMe.
Tijdens de inspiratie-avond nam Merel ons mee in de rol die verhalen kunnen spelen in de transitie naar een duurzame samenleving. Ze begon met een persoonlijk verhaal over Kwikkie, een koolmeesje dat haar als kind iedere dag opzocht. Die band met de natuur, die in haar jeugd heel vanzelfsprekend was, raakte ze langzaam maar zeker kwijt, tot ze tijdens een interview de rol van de natuur in het leven van de mens (her)ontdekte.
Merel: “Wij mensen zijn onszelf als losstaand van de natuur gaan zien. Ik geloof dat dat verhaal een van de belangrijkste oorzaken is van de klimaatcrisis waar we middenin zitten. Het goede nieuws is dat we dat verhaal ook kunnen herschrijven. Onderzoek van Riyan van den Born van de Radboud Universiteit Nijmegen laat zien dat alle mensen een universeel verlangen hebben om zich te verbinden met de natuur. Het is dit fundamentele verhaal dat als basis kan dienen voor een toekomstbestendige en duurzame samenleving. Sterker nog: er zijn mensen die dat al in de praktijk brengen! Denk aan voorlopers als Kees Klomp, Annette Nobuntu Mul en Arjan Berkhuysen, wiens verhalen je kunt lezen op Forestme.nl.”
Tot slot benadrukte Merel hoe eenvoudige acties, zoals het zorgen voor vogels in je eigen tuin of buurt, een eerste stap kunnen zijn om die verbinding met de natuur (en daarmee met onszelf en onze omgeving) weer te ervaren. Merel: “De vogeltjes hebben ons nodig, maar wij hen ook. Want ze herinneren ons aan wie we werkelijk zijn.”
Joke bedankt Merel voor haar waardevolle bijdrage en introduceert Moon.
Moon Wolffensperger
Moon Wolffensperger is vrijwillig tuinvogelconsulent bij De Vogelbescherming en neemt ons mee in haar verhaal hoe je in de winter voor tuinvogels kunt zorgen. Hoe ziet een tuin eruit waar het prettig overwinteren is voor vogels en wat kunnen we te eten aanbieden? Waarom overleven veel jonge vogeltjes het niet als ze uit hun ei komen en hoe komt het dat het voedselweb verstoord is?
Met mooie illustraties geeft ze alles weer hoe we ervoor staan; Dat ruim 75% van de insectensoorten al verloren is gegaan en dat ook de tuinvogel populaties hard afnemen omdat er steeds meer openbaar groen verdwijnt in de openbare ruimte, is geen fijn bericht maar harde waarheid.
Ook liegen de cijfers er niet om wat katten aan verstoring geven. Zij zijn een grote bedreiging voor onze tuinvogels. “Doe de kat de bel om en houdt ze binnen tijdens het broedseizoen en als er jongen zijn” is dan ook een boodschap die ze een aantal keer benoemd.
Moon vertelt dat de diversiteit in aanplant belangrijk is om goed uit te zoeken. Dat het belangrijk is om onze tuin te bekijken vanuit het perspectief van de dieren. Waar is behoefte aan en wat kunnen we aanpassen?
Bloeiende inheemse planten en bessenstruiken zijn ontzettend fijn voor insecten en dus ook de vogels. Klimop/Hedera bloeit heel lang door in het najaar en geeft de hele winter door voedzame bessen voor de vogels. Dus niet snoeien in het najaar, maar pas in het voorjaar, zodat de vogels er dankbaar gebruik van kunnen maken. De hedera is een goede plant om tegen de schutting of een gevel te laten groeien. Tuinvogels kunnen er in vluchten en gebruiken het dankbaar om in te kunnen nestelen. Mooie bijkomstigheid; klimop geeft tot laat in het najaar nectar voor bestuivende insecten.
Schuilkasten en nestkasten zijn ook heel fijn voor vogels. Even inlezen hoe je ze het best kunt ophangen. Vleermuizen en egels worden ook meegenomen in haar presentatie, maar de belangrijkste mededeling is toch dat we vooral met een andere indeling van de tuin, met een grote diversiteit aan inheemse planten, een goed thuis kunnen maken voor de vogels.
Als de winter aanbreekt zullen veel vogelsoorten vanuit het noorden onze tuinen weer opzoeken. Met minder ‘natuurlijk’ leefgebied, worden onze tuinen steeds belangrijker voor ze.
Maak een rommelhoekje van takken en blad en leg doe opgeveegde blad niet in de groenbak, maar leg het tussen de planten. Dit zal heel veel bodemleven en insecten opleveren en voor je het weet heb je de vogels scharrelen in je tuin. Deze natuurlijke voedselbronnen zijn veel belangrijker en voedzamer dan de bijvoeding die we in de winkels kopen. Maar zaden, gedroogde insecten en mezenbollen aanbieden in de winter is zeker goed om te doen. Je kunt alle tips vinden op de site van De Vogelbescherming.
Een waterschaal om te kunnen drinken en badderen is ontzettend fijn voor de vogels. Ook in de winter. Moon sluit af met de boodschap dat ecologische (gifvrije) kweek planten en bijvoeding van levensbelang is voor heel veel diersoorten en ons ecosysteem.
Ilona bedankt Moon voor haar fantastisch bijdrage en laat de deelnemers, met hulp van de schitterende foto’s van Janet Klaver, raden hoe oud onze tuinvogels, onder gezonde leefomstandigheden, kunnen worden. Daar zitten wat verrassingen tussen. Zo leren we dat mezen de tien jaar kunnen bereiken, de Turkse tortel slechts vier jaar kan worden en dat de merel de twintig jaar aan kan tikken. Verrassend is dat de wilde eend de dertig jaar kan bereiken. Een mooi bruggetje om de volgende spreker aan te kondigen, want mogelijk weet niemand in onze gemeente meer over de behoeftes en het broedgedrag van de wilde eend dan deze bevlogen Hilversummer.
Pier Hoekstra
Pier Hoekstra uit Kerkelanden verzorgt de eendenkorven in heel Hilversum. In het eerste coronajaar is hij hiermee gestart. Uit onderzoek blijkt dat het in ons land niet zo goed gaat met de wilde eend. Vooral de lage overlevingskans van de pullen (eendenkuikens) lijkt het probleem. Pier neemt ons mee in het leven van de wilde eend. Hoe broeden zij, wat zijn hun gevaren en hoe kunnen we deze dieren een beetje helpen in ons steeds meer verstedelijkende landje? Pier vertelt dat de jongen meer kans hebben om op de kant te overleven dan op het water. Op open water worden de jongen meer opgemerkt door rovers zoals grote vissen, meeuwen, reigers en eksters. De aanleg van natuurlijke oevers en deze goed laten begroeien voor meer beschutting, zou een groot verschil kunnen uitmaken en de overlevingskansen vergroten. Eenden broeden bij voorkeur op de kant maar ook hier liggen rovers op de loer. Voldoende aanplant zoals riet, lisdodde en voldoende ruigte, maakt dat eenden veilig kunnen nestelen in ons stedelijk gebied. Belangrijk hier op in te zetten want in de afgelopen 30 jaar is de populatie van de wilde eend, die stedelijk gebied als leefgebied ziet, met een derde afgenomen. Tot die tijd blijft Pier eendenkorven maken.
Doorgaans alleen maar soms krijgt hij wat hulp van andere bevlogen Hilversummers. Zo zal er op 30 november door Pier een workshop ‘eendenkorven vlechten’ gegeven worden bij natuurboerderij KipEigen, waar ook het materiaal vanuit de wilgen gebruikt kan worden. Lekker lokaal en straks een mooie hoeveelheid nieuwe korven om uit te kunnen zetten in de Hilversumse vijvers die geschikt bevonden zijn door Pier. Zo helpen we met elkaar een handje mee voor grotere overlevingskansen voor de wilde eend, want door het plaatsen van eendenkorven zijn de jongen stukken beter beschermd.
Pier vertelt over de workshop eendenkorven vlechten die er binnenkort aan komt. Deze vindt plaatst bij natuurboerderij KipEigen en wordt georganiseerd door Partij voor de Dieren afdeling Gooi-Vecht in samenwerking met Kerkelanden Groent.
Aan het einde van deze ronde is er een vraag en antwoord moment plus we verloten onder de deelnemers wat mooie items om de vogels mee te helpen. De sprekers ontvangen een waardebon voor vier inheems planten van Kas & Co, de beste kwekerij op fietsafstand die, vanwege betalen met QR-code, altijd open is.
Na deze avond weten de deelnemers alles over de 5 V’s, waarom we zo gelukkig worden van vogels en hoe we ons steentje kunnen bijdragen door eenvoudige aanpassingen te doen rond ons huis.
Wist je dat: als het niet vriest kun je inheemse planten in de tuin zetten. In de winter wortelen ze om in het voorjaar goed gesterkt te kunnen starten met hun groei.
Links naar de verwijzingen van Moon Wolffensperger:
Tuininrichting: https://www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/tuininrichting
Nestkasten: https://www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/nestkasten
Beginnen met bijvoeren: https://www.vogelbeschermingshop.nl/beginnen-met-vogels-voeren
Webshop voor ecologisch vogelvoer en nestkastjes: https://www.vogelbeschermingshop.nl/vogelvoer
Vijf V’s: https://www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/tuininrichting/tuininspiratie
Vogelvriendelijke schoolpleinen: https://www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/vogelvriendelijke-schoolpleinen
Lidmaatschap Vogelbescherming & prachtig magazine vol tuininspiratie: https://www.vogelbescherming.nl/help-mee/steun-ons/word-lid
Persoonlijk tuinadvies op maat: https://www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/tuininrichting/persoonlijk-tuinadvies